به گزارش پایگاه خبری چالوس رسانه، جنگلهای شمال ایران، بهویژه جنگلهای هیرکانی، طی دهههای گذشته مسیرهای متفاوتی از مدیریت را تجربه کردهاند. اجرای طرحهای جنگلداری کلاسیک تا پیش از سال ۱۳۹۶ و سپس توقف آنها با آغاز طرح تنفس، نقطه عطفی در شیوه مواجهه با این اکوسیستم ارزشمند بود.
هرچند هدف طرح تنفس، کاهش فشار بهرهبرداری و حفاظت از جنگلها بود، اما در عمل خلأ جدی در حوزه برنامهریزی و مدیریت اجرایی ایجاد شد؛ خلأی که امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت پاسخ به آن احساس میشود.
در چنین شرایطی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور رویکردی تازه را در دستور کار قرار داده است؛ رویکردی که از آن با عنوان جنگلداری نوین یاد میشود و مبتنی بر مدیریت علمی، شناخت دقیق تودههای جنگلی و استفاده از ظرفیت نیروی انسانی متخصص است. یکی از جلوههای عینی این رویکرد، برنامه میدانی اخیر در حوزه آبخیز ۳۲ شهرستان تنکابن، سری تیرومرود، بود.
تنکابن؛ عرصهای برای بازتعریف مدیریت جنگل
حوزه ۳۲ تنکابن بهعنوان یکی از عرصههای پایلوت، از سال ۱۴۰۱ وارد مرحله مطالعات نیمهتفصیلی شده است. این مطالعات بهصورت امانی و با اتکا به توان کارشناسان داخلی منابع طبیعی انجام میشود؛ مدلی که هم به کاهش هزینهها کمک کرده و هم زمینه پرورش نیروهای جوان و متخصص را فراهم آورده است.
محمد خزایی، معاون امور جنگل ادارهکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – نوشهر، با اشاره به پیشینه موضوع گفت: سالهاست که مدیریت طرحهای جنگلداری در ادارات منابع طبیعی شمال کشور بهعنوان یک بخش گمشده مطرح است. از سال ۹۶ و با اجرای طرح تنفس، جنگلهای شمال بهصورت جنگلهای حفاظتی و فنی حفاظتی مدیریت میشوند، اما برای این نوع مدیریت نیز نیاز به طرح، برنامه و چارچوب اجرایی وجود دارد. بدون طرح، عملاً امکان مدیریت مؤثر جنگلها فراهم نیست.
وی با تشریح روند اقدامات انجامشده افزود: بر همین اساس، در سالهای گذشته طرحهای نیمهتفصیلی در جنگلهای شمال تدوین شد و متعاقب آن، طرحهای تصویری وارد مرحله اجرا و عملیات شدند. در حوزه ادارهکل منابع طبیعی نوشهر، برخی مناطق بهعنوان حوزههای پایلوت انتخاب شدند و مطالعات آنها از سال ۱۴۰۱ آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
تشریح پارسل؛ نقطه اتصال علم و اجرا
به گفته خزایی، سالهاست که مدیریت طرحهای جنگلداری در ادارات منابع طبیعی شمال کشور بهعنوان یک بخش گمشده مطرح است. از سال ۹۶ و با اجرای طرح تنفس، جنگلهای شمال بهصورت جنگلهای حفاظتی و فنی حفاظتی مدیریت میشوند، اما برای این نوع مدیریت نیز نیاز به طرح، برنامه و چارچوب اجرایی وجود دارد. بدون طرح، عملاً امکان مدیریت مؤثر جنگلها فراهم نیست.
خزایی ادامه داد: مطالعات حوزه ۳۲ تنکابن شامل مراحل مختلفی از جمله قطعهبندی، پارسلبندی، تعیین مرزهای جنگلی، بیومتری و آماربرداری بوده است. بخش قابلتوجهی از این مراحل به انجام رسیده و اکنون تمرکز اصلی بر تشریح پارسل قرار دارد؛ مرحلهای که نقشه راه مدیریت آینده جنگل را ترسیم میکند.
او توضیح داد: تشریح پارسل یعنی شناخت دقیق هر واحد جنگلی و برنامهریزی متناسب با شرایط آن. این مرحله تعیین میکند که چه نوع عملیات پرورشی، حفاظتی یا مدیریتی باید در هر پارسل انجام شود. بدون تشریح درست پارسل، مدیریت جنگل به تصمیمهای کلی و غیرکارآمد محدود میشود.
جنگلهای هیرکانی؛ اکوسیستمی حساس و بیبدیل
در میانه این تحولات، اهمیت جنگلهای هیرکانی بیش از پیش برجسته میشود. این جنگلها با قدمتی چند میلیون ساله، از کهنترین اکوسیستمهای جنگلی جهان بهشمار میروند و بهدلیل تنوع زیستی بالا، گونههای بومی منحصربهفرد و نقش حیاتی در تنظیم اقلیم، حفاظت خاک و منابع آب، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاند.
محمدعلی فخاری، مدیرکل دفتر جنگلداری و امور بهرهبرداری سازمان منابع طبیعی کشور، با اشاره به اهمیت این موضوع گفت: تشریح پارسل یکی از بخشهای بسیار مهم و تخصصی تهیه طرحهای جنگلداری است و نیاز به کارشناسان زبده دارد. در سالهای اخیر، تهیه طرحهای جنگلداری و طرحهای مدیریت پایدار بهعنوان یکی از تکالیف قانونی سازمان منابع طبیعی در اولویت قرار گرفته و استفاده از کارشناسان و مهندسان جوان به شیوه امانی، از برنامههای اصلی دفتر جنگلداری محسوب میشود.
وی افزود: در این برنامه، مباحث فنی بسیار خوبی مطرح شد و تبادل نظر کارشناسی سازندهای میان نیروهای جوان و با تجربه شکل گرفت. امیدواریم این روند تداوم داشته باشد تا بتوانیم در آینده، کارشناسان توانمند و مدیران شایستهای برای مدیریت جنگلهای کشور تربیت کنیم.
پیوند پژوهش و اجرا در عرصههای جنگلی
همچنین ثاقب طالبی، معاون پژوهشی و فناوری مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با اشاره به بازدید از جنگلکاریهای انجامشده در دهه ۱۳۶۰ منطقه اظهار کرد: در جریان حضور در منطقه، بههمراه کارشناسان، تشریح پارسل بهصورت عملی در داخل تودههای جنگلی انجام شد. با گردش در عرصه و تکمیل فرمهای مربوطه، بحثها و گفتوگوهای متعددی درباره وضعیت تودهها، پرسشهای فنی و برنامههای پیشنهادی مطرح شد و تا حد امکان پاسخ داده شد.
طالبی ادامه داد: موضوعاتی مانند عملیات پرورشی، تنککردن تودهها و مدیریت آینده جنگلکاریها از محورهای اصلی این گفتوگوها بود. این تبادل نظرها بسیار مفید و سازنده بود و میتواند نقش مهمی در مدیریت پایدار جنگلهای هیرکانی ایفا کند.
از بررسی میدانی تا تدوین طرح جامع
در جریان این طرح، ابتدا بخش جنگلکاری منطقه مورد بررسی قرار میگیرد برای آن، بر اساس شرایط موجود، چشمانداز مدیریتی ترسیم شد. سپس کارشناسان به عرصههای جنگل طبیعی مراجعه کردند تا برای آن بخش نیز متناسب با ویژگیهای اکولوژیک، نسخه مدیریتی تدوین شود. خروجی این فرآیند، تدوین کتابچه و طرح جامع مدیریتی خواهد بود که میتواند مبنای تصمیمگیریهای آینده قرار گیرد.
آنچه در حوزه آبخیز ۳۲ تنکابن رقم خورد، تصویری روشن از گذار منابع طبیعی کشور بهسوی جنگلداری نوین است؛ رویکردی که بهجای تصمیمهای کلی، بر شناخت دقیق عرصهها، استفاده از دانش علمی و مشارکت فعال نیروی انسانی تکیه دارد. اگر این مسیر با استمرار، حمایت سازمانی و پایبندی به اصول علمی ادامه یابد، میتواند آیندهای پایدارتر برای جنگلهای هیرکانی و منابع طبیعی کشور رقم بزند.
