به گزارش پایگاه خبری چالوس رسانه به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» حجتالاسلام علیاکبر زارعیان | به مناسبت فرارسیدن ولادت با سعادت امام محمد باقر (ع)، شایسته است که این مناسبت را فرصتی برای بازخوانی جایگاه علمی، تربیتی و شخصیتی آن حضرت بدانیم؛ شخصیتی که در یکی از حساسترین مقاطع تاریخ اسلام، با تکیه بر عقلانیت، اخلاق و دانش، مسیر امامت را از فضای پرآشوب سیاسی به میدان تولید معرفت و تربیت انسانهای آگاه منتقل کرد. امام باقر (ع) در دورهای میزیست که جامعه اسلامی پس از دههها کشمکش سیاسی، نیازمند بازسازی فکری و بازگشت به معارف اصیل بود. آن حضرت با بهرهگیری از آرامش، وقار و عمق علمی خود، نهضتی را بنیان نهاد که بعدها در زمان امام صادق (ع) به شکوفایی کامل رسید و بهعنوان یکی از مهمترین جریانهای علمی جهان اسلام شناخته شد.
از منظر شخصیتی، امام باقر (ع) نمونهای برجسته از پیوند میان معنویت و عقلانیت است. گزارشهای تاریخی، او را شخصیتی متین، آرام و برخوردار از وقار ذاتی معرفی میکنند؛ انسانی که حضورش برای مخاطب نوعی تربیت عملی بود. رفتار او با مردم، چه دوست و چه مخالف، بر پایه احترام، تواضع و کرامت انسانی استوار بود. در برخورد با نیازمندان، نهایت مهربانی را نشان میداد و در مواجهه با مخالفان فکری، به جای تندی و جدل، از استدلال، گفتوگو و روشنگری بهره میگرفت. این ویژگیها سبب شد که حتی کسانی که با مکتب اهلبیت (ع) همسو نبودند، به شخصیت اخلاقی و علمی او اذعان کنند. صبر و تدبیر امام باقر (ع) در برابر شرایط پیچیده سیاسی آن زمان، نشاندهندۀ عمق بینش او نسبت به مسئولیت امامت و ضرورت حفظ میراث علمی و معنوی پیامبر (ص) بود.
در بعد علمی، امام باقر (ع) را باید یکی از بنیانگذاران تمدن علمی شیعه دانست. دوران امامت او مصادف با گشایش نسبی فضای فکری در جهان اسلام بود؛ فرصتی که امام باقر (ع) با هوشمندی از آن بهره برد و حلقههای درس گستردهای تشکیل داد. این حلقهها نه تنها به تبیین معارف دینی میپرداختند، بلکه به پرسشهای کلامی، فقهی، تفسیری و حتی مسائل اجتماعی و اخلاقی زمانه پاسخ میدادند. بسیاری از مبانی فقهی شیعه، همچون اصول استنباط، قواعد فقهی و روششناسی فهم حدیث، ریشه در تعالیم آن حضرت دارد. در حوزه تفسیر قرآن نیز امام باقر (ع) با رویکردی دقیق و روشمند، آیات را در پیوند با سنت نبوی و عقلانیت دینی تفسیر میکرد و از این طریق، چارچوبی علمی برای فهم قرآن ارائه داد. همچنین، او در برابر جریانهای فکری مختلف مانند مرجئه، قدریه و غلات، با استدلالهای متقن و منطقی، مبانی صحیح اعتقادی را تبیین کرد و از تحریف معارف اسلامی جلوگیری نمود. تربیت شاگردان برجستهای چون زراره بن اعین، محمد بن مسلم، برید بن معاویه و جابر بن یزید جعفی، از دیگر دستاوردهای علمی اوست؛ شاگردانی که هر یک بهتنهایی ستونهایی برای انتقال معارف اهلبیت (ع) به نسلهای بعد شدند.
بعد تربیتی امام باقر (ع) نیز جایگاه ویژهای در تاریخ اسلام دارد. او تربیت را نه صرفاً انتقال دانش، بلکه فرآیندی برای ساختن شخصیت انسان میدانست. روش تربیتی او بر محبت، احترام، گفتوگو و آموزش تدریجی استوار بود. امام باقر (ع) همواره بر این نکته تأکید میکرد که علم بدون اخلاق، نه تنها سودمند نیست، بلکه میتواند به انحراف و آسیبهای اجتماعی منجر شود. از این رو، در کنار آموزشهای علمی، بر تهذیب نفس، صداقت، عدالتخواهی، مسئولیتپذیری و رعایت حقوق دیگران تأکید داشت. او شاگردان خود را به تفکر، پرسشگری و پرهیز از تقلید کورکورانه دعوت میکرد و معتقد بود که جامعهای پویا زمانی شکل میگیرد که افراد آن، آگاه، اخلاقمدار و مسئول باشند. در عرصه تربیت اجتماعی نیز امام باقر (ع) مردم را به اصلاح جامعه، کمک به نیازمندان، رعایت عدالت و حفظ وحدت دعوت میکرد و این اصول را نه فقط در سخن، بلکه در رفتار روزمره خود به نمایش میگذاشت.
بهطور کلی، ولادت امام محمد باقر (ع) یادآور ظهور امامی است که با شخصیت متین، دانش گسترده و روش تربیتی عمیق خود، مسیر تازهای در تاریخ اسلام گشود؛ مسیری که بر پایه عقلانیت، اخلاق و انسانسازی استوار است و تا امروز الهامبخش پژوهشگران، متفکران و جویندگان حقیقت باقی مانده است.
